ვაჟა-ფშაველა – ანდერძი

ნუ გასჯავრდებით, შვილებო,
და ნუ დაგვიწყებთ გმობასა,
რომ ბევრი საქმე დაგიგდეთ
გასაკეთებლად მოდგმასა.
ჩვენი დრო იყო გრძნობისა,
ჩვენაც ვგლოვობდით, ვტიროდით.
რომ სნეულს წამალიც უნდა,
იმას ვეღარა ვფიქრობდით.
დრო იყო შეუსაბამო,
გარემოება ვერანი,
ამაოდ დაგვრჩა მამებსა
ფიქრი და გულის ძგერანი.
ეგებ თქვენ დაიჯილავოთ
ბარათაშვილის მერანი!
მინდოდა მკვდარსა გამეგო
ქართველთა ბედისწერანი,
რად უნდა დარჩეს ტიალად
ცრემლით მორწყული მღერანი?!
მინდოდა, ჩამოგვძახებდით
საფლავში ერთად ყველანი:
“შვილთ აგისრულეთ ნანატრი,
აწ განისვენეთ ტკბილადა,
ჩვენაცა დავიწერენით
ქართველ მამულიშვილადა”.

Vaja Fshavela – Anderdzi

ვაჟა-ფშაველა – ანდერძი

ვაჟა-ფშაველა – ანკარა წყარო

ანკარა წყარო მთიდანა
ეშურებოდა ბარადა –
გადადიოდა ლოდებზე
წვრილ მარგალიტის თვალადა.
თან ამას მოიმღეროდა,
ვით საპატარძლო ქალია:
– ნეტავ სულ ია-ვარდს ვრწყავდე,
იმდენი მომცა ძალია…
ნეტავ არავინ მამღვრევდეს,
არა მქელავდენ ღორები,
რაც ღმერთმა მომცა ბუნება,
იმას ნუმც გავეშორები.

Vaja Fshavela – Ankara Wyaro

ვაჟა-ფშაველა – ანკარა წყარო

ვაჟა-ფშაველა – არაგვს

დაწუხებულმა, არაგვო,
რო გნახე, გავიხარეო,
სრულიად გამოვიცვალე,
წელშიაც ავიხარეო.

რა ლამაზია, წყეულო,
შენთ ზვირთთა ლაღნი ჩქერანი,
გააფთრებულსა ტალღასა
კლდეს რო წაუვლენ თქერანი!

შენ თვალს გარიდებ მაშინა,
მთებისკე მწადის ცქერანი,
უნდომლად მამინდებიან
ბედკრულს ბედკრულნი მღერანი.

გულიც იქ იწევს, თვალიცა,
იქ რო მაღალი მთებია,
ვინც რომ გიჟმაჟი გაგზარდა,
ვის ძუძუც პირში გდებია, _
იმათ კალთაზემც მოვკვდები,
მათ ლოდი გულსამც მდებია!

ზაფხულში აყვავდებიან
მკერდნიც კი სალის კლდისანი,
ყვავილთ პირს ეკონებიან
ცივნი ნამცვრევნი ცისანი.

გაჰყუჩებია ნიავსა
ჯიხვი, ყელ-ყურით ლამაზი,
აღარ აჩხერებს ქვიშათა
კლდით კლდეზე მხტომი გავაზი.

ხან რომ ცა მაიღრუბლება,
ჩაბნელდებიან ხევები,
გაჩნდება მეხთა ტკრციალი,
ათრთოლდებიან ხეები,
კლდეებზედ დაიკეცება
სვავთა და არწივთ ფრთეები.

თმებს უკუიყრის ნაკადი,
ცისაკ დაიწყებს ცქერასა,
შაჰყურებს გაოცებული
შავის ღრუბლების მღერასა.

რა ყურმა უნდა გაუძლოს
იმ მთების გულის ძგერასა?!
ხშირად მოხეთქილს წვიმასა
სიპისა აქვის ღარები,
აქა-იქ გაიმტვრევიან
პირგაშაული ღვარები.

იზიდებიან შენკენა
ის გრძნობისაგან მთვრალები,
იმათ ვეღარა დაიჭერს,
თუნდ რკინის დახვდეს კარები!

ახლა ავდარიც გადიყრის
და მზეც გადივლის გორასა,
ნაწყვეტ-ნაწყვეტი ნისლები
ხევებში სდგამენ გორასა.

ვეღარა ჰბედვენ ბეჩავნი
მთებისად მეხის სროლასა,
მაგრამ ფიქრობენ ვაჟანი
სახვალიოდაც ბრძოლასა!

Vaja Fshavela – Aragvs

ვაჟა-ფშაველა – არაგვს

ვაჟა-ფშაველა – არად მიღირს

მინდა გულმა გაიხადოს თალხები,
მინდა ცხოვლად ავახილო თვალები,
მხიარულმა ვნახო მუდამ ქალები,
რომ დავჩაგრო ქვეყნის მსრველი ძალები.
მაგრამ არა! გულში ისევ ბნელია:
უმსგავსობა ვერსად გამიმხელია,
ვიმალები, უმსგავსი ვარ, მრცხვენია,
ბნელი ძალა ჯერ ვერ დამიძლევია.
ღირსი არ ვარ თქვენთან ყოფნის, სალმისა,
არც მღერისა, ქაღალდის და კალმისა.

Vaja-Fshavela – Arad Migirs

ვაჟა-ფშაველა – არად მიღირს

ვაჟა-ფშაველა – არავის არ გემდურით

არავის არ გემდურით,
ღმერთი, რჯული, ხატია!
რადგან იმას ვაკეთებ,
რაც მინდა და მწადია.
უიმისოდ მკვდარი ვარ,
ყოფნა ჩემი მჩატია.
ის თქვენ რად გაზღვეინოთ,
რაც მე მიყვარს, მწადია?
ის ჩემია, მე – მისი,
მისთვის დავიბადია.
თქვენ სასყიდელი გთხოვოთ,
რადგან მიყვარს ხატია?!
ჩემი დამმონებელი –
სიყვარულის ბადია!
ბედნიერებით სავსე
ხელთ მიპყრია ბადია,
ვსვამ და როდი ილევა,
თუმც მომწარობს, კარგია.
ჩემი ნატვრითი გრძნობა
მაინც ჩემი ბარგია,
ჩემის ბედნიერების
უმთავრესი დარგია.
იმით ვარ ბედნიერი, –
ავია თუ კარგია.
ყველამაც რომ მიყვიროთ:
„აქით დაიკარგია!“ –
არავის არ დაგწყევლით,
ღმერთი, რჯული, ხატია!
არავის არ გავალებთ,
შემიყვაროთ მისთვისა,
რომ სიმართლეს ვმსახურობ,
თავს მოვიკლავ ძმისთვისა.
ბედნიერი მაშინ ვარ,
როს ვიტანჯვი სხვისთვისა.
ქვეყანას კი ვაყვედრო?!
რადა, ძმებო, რისთვისა?
არავის არაფერს გთხოვთ,
ღმერთი, რჯული, ხატია!
რადგან იმას ვაკეთებ,
რაც მიყვარს და მწადია…
თქვენც გეკეთეთ? ხომ კარგი.
არა? არაფერია!
ჩემს მღერას თუნდ ნუ უსმენთ,
მე მაინცა ვმღერია,
როგორც ბუზი ბზუილა,
როგორც ერთი მწერია.
მოკეთე თუ გამიწყდა,
ეს მტერი ხომ ბევრია!
მაინც თქვენი მონა ვარ,
თქვენი მიწა-მტვერია.

Vaja Fshavela – Aravis Ar Gemdurit

ვაჟა-ფშაველა – არავის არ გემდურით

ვაჟა-ფშაველა – არ ვტირი

არ ვტირი, არც რას ვემდური,
მწარეს ბედს, მწარეს ყოფნასა,
მუდამ ეს მოსდევს, ამბობენ,
სიმართლესა და ცოდნასა, –
რად დავიჩივლებ ტანჯვასა,
თუ სხვას რას ვარგებ ცოტასა?!
ამიტომა ვსთხოვ უფალსა,
ნუგეშად ვყვანდე ყველასა,
რომ არ ვზარობდე არადროს
გაჭირვებულის შველასა,
თოფს ვესვრი დაუმცდარადა
ცბიერსა თეთრსა მელასა:
ცხვრად ეჩვენება ქათმებსა,
არც ზარობს იმათ კბენასა;
მოკეთეობას შეჰფიცავს,
მარჯვედა ხმარობს ენასა.
ტყავს გავხდი, ვაჭარს მივყიდი,
გაუხარდება დედასა,
რო ჰნახავს კუდ–გაძაგრულსა
ქათმის ძვალების მკვნეტავსა.
ვერ ვუმტრობ, მინდა ვუშველო
დაჩაგრულსა და ბეჩავსა.
ან კი რას ვამბობ? უფალი
ციდამ ყველასაც გვხედავსა,
ყველას საკუთნოს მოგვიწყავს –
მართალს და ქვეყნის მყვლეფავსა.

Vaja Fshavela – Ar Vtiri

ვაჟა-ფშაველა – არ ვტირი

ვაჟა-ფშაველა – არჩილური

იმდენი ოფლი, იმდენი სისხლი
არც ერთსა ერსა არ დაუღვრია,
პატარას, დიდსა სამშობლოსათვის
ომშია თავი არ დაუდვია.
ნათლის გონებით, მგზნებარე გულით
ერთს სხვას მამული არ ჰყვარებია.
ლამაზის ერის ლამაზმა ქცევამ
ერებს ჩვენფერებს მადლი მოჰფინა,
ბინა-დაკარგულთ, დაწიოკებულთ
იმათგან ლამის იპოვონ ბინა.

Vaja Fshavela – Archiluri

ვაჟა-ფშაველა – არჩილური

ვაჟა-ფშაველა – არწივი და კაკაბი

კაკაბმა უთხრა არწივსა:
“გთხოვ, ამიყვანო შვილადა”.
სთქვა და თვალთაგან ცრემლები
გადმოუგორდა წყვილადა.
“შენ რომა მყვანდე ქომაგად,
რას დამაკლებენ ქორები?
დავგოგავ თავისუფლადა,
არავის შევეპოვები.
შიშს ქვეშა ვცხოვრობ დღე და ღამ
და საკენკსა ვკენკ თრთოლითა,
ყოველი ლუკმა, ნაბიჯი
რწყულია შიშის ოფლითა.
ცის ქვეშე ჩემი მფარველი
არსით არ მოიპოვება,
უმწეოდ რომ ვგრძნობ ჩემს თავსა,
დაბნეული მაქვს გონება.
ოჰ, რომ იცოდე, არწივო,
ჩემი ტანჯვა და გოდება,
აღარ მოჰკლავდი კაკაბსა,
არ ჩაუყრიდი ბრჯღალებსა,
მის ხორცს არ დააფეთებდი
მაგ შენს მშვენიერს თვალებსა”.
– რას ამბობ, რასა, კაკაბო,
შე კლანჭ-უძლურო, ნაცარა?
ვინ დაგარიგა, ან ჭკუა
თავში რამ გამოგაცალა?
ხომ წაწყმდა მთელი სამეფო,
ქორ-შავარდნების ბრბოები,
თქვენ დაგრჩესთ სანავარდოდა
მინდვრის და მთათა შტოები!
ბარემ ის მითხრა, – მოკვდი-თქო,
პირდაპირ, მოუფერებლად!
გასწი, გამშორდი თვალთაგან,
ჩემ კლანჭთა მოუღერებლად,
თორემ იქნება ბუმბული
შენი წაიღოს ნიავმა,
მთისა მწვერვალი ახაროს
შენის ბუმბულის ტრიალმა!
განაბა სული კაკაბმა,
იქვე მოძებნა საფარი,
ჩაქრა სხივ-გამოუცემლად
გულს ანთებული ლამპარი.
დაიწყო მწარედ გოდება,
ნუგეშმცემელი სად არი?!
არწივი ცის მკერდს გაეკრა,
ფარფაშობს, როგორც მაყარი,
ცას უპოხს გამხმარს გულ-მკერდსა
ხამუშად მისი ყარყარი.
დასცინის უძლურთ სისუსტეს,
ლოცავს არსებულს წესებსა:
ზოგი რომ აბედი არის,
სხვა ზედ ცეცხლს დააკვესებსა,
გაუპობს ნადავლს გულ-მკერდსა,
დაჰბღუჯავს, დააკვნესებსა.

Vaja Fshavela – Arwivi Da Kakabi

ვაჟა-ფშაველა – არწივი და კაკაბი

ვაჟა-ფშაველა – არწივი და ყვავი

I
გაზაფხულია. მოფრინვენ
საოთები და წერონი,
ცას ღარადელად აესხნენ
დიდრონნი, გასაშტერონი.
ცა მოწმენდილა. მთებზედა
აღარსადა სჩანს ნისლია.
პატარა ფიფქი მოსულა,
ქედები დაუქირსლია.
კარგი მგზავრობის დრო არის:
გზა გაირჩევა კარგადა.
სამს დღეს მინდორზე ათიეს,
ამინდს ელოდენ, ამადა.
ახლა–კი დროა, წერონო,
ცას აეკიდნეთ ბარგადა!
აფრინდა ერთი, შეჰყვირა,
აალახლახა მხრებია;
წიოკით, ჟღავა–ჟღუვითა
იმას თან მიჰყვნენ სხვებია,
ბოლივით აღმა წავიდენ,
თითქოს ძირს ცეცხლი გვნთებია.
წავიდენ, მაღლა წავიდენ,
ძირს დარჩა დიდი მთებია.
ჯერ არეულად მიფრინვენ,
არ დაწყობილან მწკრივადა;
ჭყივილით ბელადს მისდევენ,
გზის მაჩვენებელს წინასა.
“მივდითო”, არე–მარესა
ერთხმად უხმობენ იმასა.
როგორ უხარისთ მგზავრობა,
ჭკვიანდ ისხდენ დილასა!

ΙΙ
მთას იჯდა ბერი არწივი,
შაღერებული ფიქრითა.
სადავლოდ გამოსულიყო
ვაჟკაცი იმავ დილითა.
ინღვირებოდა მამაცად,
მთა–ბარს თვალებით ჰსუტავდა,
ყველას ჰგრძნობს, ყველასა ჰხედავს,
სადაც–კი რამა ჰსუნთქავდა.
მიმოიხედა მრისხანედ,
თითქოს გულსა ჰკრეს ისარი.
ადგა, მიუპყრო ცივს ნიავს
უდრეკი გულის ფიცარი.
დინჯად წავიდა, ჭკვიანად,
მხრებს ათამაშებს ქარზედა
და დაიღუპა ცაშია
თვალის დახუჭვის ხანზედა.
ნეტავ, სად მიდის ვაჟკაცი,
ვის–რა მიუვა კარზედა?

ΙΙΙ
აგერ წერონიც დამწკრივდენ,
წინანდლებრ აღარ ჰყვირიან,
მხოლოდ ბელადი უკივის,
დაწყნარებულნი მიდიან.
მოისმა ჭექა, გრიალი,
თითქოს ცა მიწას დაეცა.
მთას მონადირე ვიდოდა,
ხამად ბანდული ჩაეცვა, –
არწივის ომის უნახავს,
შიშით ხმა მუცელს ჩაექცა.
ჰფიქრობდა: “ვაჰმე, კლდე მოსქდა,
ან მთიდან მოსწყდა ზვავია…
საბრალოს ჩემსა ცოლ–შვილსა
დღე გაუთენდა შავია…
საცაა, მოვა, წამიღებს
შეუბრალები ზვავია.
რად არ ვუჯერე სიზმარსა,
როცა რომ ვნახე ავია”.
კიდევ გაისმა ხვივილი…
ცა გატყვრა… ნიავ–ქარია…
ყურს უგდებს: ციდან მოესმის
გლოვა–გოდების ზარია.
დამწკრივებულნი წერონი…
რა იყო? რამ–რა არია?!.
ბელადს თავში სჭირს ნახმლევი,
დაბლა მოგორავს მკვდარია,
ბუმბულს–კი მიეზიდება
წაღმა–უკუღმა ქარია…
თან მოსდევს ლეგ–ჩოხა ბიჭი,
ის ხომ არწივი არია!
გაჯობა, ნუ გეწყინება,
შენსას სჯობს მაგის გვარია!
გაცქერდა მონადირეცა,
შუბლს ხელი მიუფარია.

ΙV
ამ დროს–კი ყვავი არწივსა
უთვალთვალებდა გორითა,
ყველაფერს კარგად ჰხედავდა,
შურსაცა ჰგრძნობდა შორითა.
რამდენჯერ ცდილა, არწივი
მას დაემცირა ჭორითა!..
ბევრჯელ უამბო ფრინველთა
მისი სილაჩრე, ფლიდობა
და დაუძრახა ათასჯერ
არწივსა კაი–ბიჭობა,
მაინც ვერ მოაშლეინა
მისი ხათრი და რიდობა.
ჰხედავს, ახლაც რომ ნადავლსა
მკაცრად დაევლო თავზედა.
სჯიჯგნის, სწეწს გააფთრებული,
ფრთაებ–გაშლილი განზედა.
იმას–კი კუჭი ეწვება,
კონკებ–შემოკრულს ტანზედა.
აენთო, მეტად გაბრაზდა,
მორთო უშნოვოდ ჩხავილი:
ხან თავის ხმაზე მოსთქვამდა,
ხან მელს მიუგავს ხავილი,
ძნელია შურით აღძრული
ბრაზი და გულის ქავილი!
არ იქნა, ვერ აისრულა
ყვავმა თავისი ქადილი.
ის ქუდოსანი ბიჭია,
ამას თავს ჰხურავს მანდილი,
რატომ არწივი არ ვარო,
აღეძრა მისი წადილი.
არწივი კარგად დანაყრდა
და გაათავა სადილი.
კლანჭები მხრებზე გაწმინდა,
ნისკარტი კიდევ – კლანჭითა,
შეინავარდა ჰაერში
ვაჟმა მხარ–ბეჭის მანჭვითა.

V
ყვავი ჯერ დაბლა დაეშვა,
იქ ნასისხარზე ჩაფრინდა;
მარტოკა ბუმბული ჰპოვა
და თავისათვის დაფიქრდა:
“უნდა ვეომო არწივსა,
უნდა ვაჩვენო თავია.
იმას ხომ მაინც იტყვიან –
ყვავი როგორი ავია!
უნდა შევაკვდე. ამ ყოფნას
მის ხელით მოვკვდე სჯობია,
არწივის ხელით მოკლული
ყვავი რა დასაგმობია?” –
სთქვა ეს და ისიც აფრინდა,
თან “ყვაა–ყვასა” ჩხაოდა.
არწივთან ბრძოლას უგნური
თავის ჭკვაშია თაობდა.
გაუთამაშა თვალებს–წინ,
შესჩხავლა უგემურადა,
თან ფრთაზე გაეხახუნა
არწივსა უკეთურადა,
მაგრამ ყოველი მის ღონე
რჩებოდა უბედურადა.
ხან შორით გამომალდება
გამწარებული სწრაფადა,
იფიქრებ, გამზადებულა
არწივის გასაკაფადა…
არწივი ყურსაც არ უგდებს,
თითქოს იქ ბუზი ბზუოდა.
ყვავს–კი, შრომისგან დაქანცულს,
ტანს ხვითქი გადასდიოდა.
რა ექნა? არწივი გაძღა,
იმას, ხომ ვიცით, ჰშიოდა!
აღარ შეეძლო მას ფრენა,
მთას დაჯდა, მწარედ ჩხაოდა,
არწივი ცაში ცურავდა, –
ვით ედემს ვარდი ჰყვაოდა.

Vaja Fshavela – Arwivi Da Yvavi
ვაჟა-ფშაველა – არწივი და ყვავი

ვაჟა-ფშაველა – არწივის დარდი

დასდევნებიყო მდევრადა
წეროთა გადმამავალთა
მარტოდ-მარტოკა არწივი,
გამწკრივებულთა, მრავალთა.
სწყენოდა მათი ნავარდი,
გზას უკეტავდა სავალთა.
საით სად მოთრეულები
ზეიმითა და ზარითა
სთელავდენ მის სამფლობელოს,
მთებს, მოყოლებით ბარითა,
და არც კი ჰკითხეს პატრონსა
სიტყვითა შესაწყნარითა.
„უყურე ჯილაგ-გასაწყვეტთ!“
შფოთავს ბურვილი ალითა –
„მე არაფერსა მკითხავენ,
არიან თავის ძალითა.
მე მითომ აღარც კი ვიყო,
და ჩემის მიწა-წყალითა
ჰსურთ იქეიფონ და მე კი
მაცქერინებდენ თვალითა?!
მოკვდი, არწივო, მაშინა
გათავდი თავის ბრჯღალითა“!
ამას ამბობდა, თან მკერდი
მისდ-მოსდიოდა განზედა,
ამონადუღი გულისა
სეტყვად სცვიოდა თავზედა,
არწივის რჩოლა და ქროლვა
მეხად ტყვრებოდა ცაზედა.
შურისძიების შედეგსა
ვხედავდი ქვეყანაზედა:
დაბლა მიწაზე ვხვდებოდი
თავ-პირ-დაჩეხილ წეროთა;
ზოგი გზა-გზისპირს ეყარა,
ზოგიც გართხმულა მდელოთა,
თავად ცაშია თამაშობს,
მიმოუქროდა სფეროთა.
კოტრიალობდა ცის მკერდზე,
ყაშყაშებს… დიაღ მღეროდა.
საამო თუა, მტრის ცემით
რომ გული მოვიჯეროთა?!

Vaja Fshavela – Arwivis Dardi

ვაჟა-ფშაველა – არწივის დარდი